#نکات_ادبی_تفسیر_سوره_نور_ادب_پوشش
#قسمت_چهارمم
#ادامه_شرح_تفصیلی
توضیح اینکه، در شأن نزول آیه به نقل از حضرت امام باقر(ع) آمده است جوانی از انصار، در مدینه، در مسیر خود با زنی روبه رو شد. در آن زمان، زنان مقنعه های خود را پشت گوشهایشان قرار می دادند (و طبعا گردن و مقداری از پایین گلو و قفسه سینه اشان نمایان بود). جوان به زن که از روبه رو می آمد، نگاه دوخت؛ هنگامی که از کنار او گذشت، جوان همچنان به او چشم دوخته و او را دنبال می کرد؛ تا اینکه جوان داخل کوچه باریکی (به نام کوچه فلانی ها)(14) شد و باز پشت سر آن زن چشم دوخته بود که ناگهان صورتش به استخوان یا شیشه ای(15) در دیوار خورد و چهره اش را شکافت. وقتی زن رفت (و از دیده جوان پنهان شد) وی به خود آمد و نگاه کرد که خونها بر لباس و سینه اش روان است! پیش خود گفت: به خدا سوگند! هم اینک حتما پیش رسول خدا(ص) خواهم رفت و او را (از این جریان) آگاه می کنم.
جوان پیش پیامبر(ص) آمد. وقتی حضرت او را دید فرمود: چه شده؟ او قضیه را باز گفت. این هنگام بود که جبرئیل(ع) آیه «قل للمؤمنین یغضّوا من أبصارهم و یحفظوا فروجهم ذلک ازکی لهم ان اللّه خبیر بما یصنعون» را فرود آورد.(16)
چنان که از این روایت شریف پیداست زنان مسلمان عرب تا آن زمان نوعا پیراهنهایی می پوشیده اند که گریبان آنان بازمی ماند و دور گردن و سینه را نمی پوشاند، دامنه روسریهای خود را نیز از پشت سر می آویختند. طبعا گوش و بناگوش و گوشواره و گردن و گریبان آنان نمایان می شد. فراز مورد بحث از آیه شریفه که یک حکم قطعی و تردیدناپذیر قرآنی و شرعی است ـ با توضیحی که گذشت ـ به آنان فرمان داد که از این پس باید اینها را از نگاه نامحرم بپوشانند و قسمت آویخته همان روسریها را به جای انداختن پشت گوش، از دو طرف، روی سینه و گریبان خود بیفکنند تا این بخش از اندامهای آنان نیز که از مصادیق روشن زینت بانوان است همانند دیگر قسمتهای بدن پوشیده بماند. از این رو، این جمله، حکمی جدید و وظیفه تازه ای را افزون بر آنچه در پوشش بانوان مرسوم بود، بر عهده آنان گذاشته است. البته همه می دانیم که روسری خصوصیتی ندارد و مقصود لزوم پوشاندن سر و گردن و گریبان است. چنان که عبداللّه بن عباس، مفسّر و شاگرد سرشناس امیرالمؤمنین علی(ع) در تفسیر آیه مورد بحث گفته است:
«تُغطّی شَعْرَها و صدرَها و ترائبَها و سوالفَها؛(17)
زن (باید) مو و سینه و دور گردن و زیر گلوی خود را بپوشاند.»
البته قرآن کریم، در سوره احزاب، در تأکید بر حفظ شؤون بانوان مسلمان و مصون ماندن از تعرض برخی هوسرانان و نابخردان و برای بازشناسی زنان آزاده از کنیزان ـ که در این زمینه مسؤولیت کمتری داشتند و یا شرایط آنان، آزادی عمل بیشتری را به آنان می داد ـ در ردیف زنان و دختران پیامبر(ص)، به آنان فرمان می دهد که خود را با لباسی بلند، کاملاً بپوشانند تا ابهت و حرمت و
جایگاه اجتماعی آنان از کنیزان باز شناخته شود و از چشم چرانی و تعرض هوسبازان و کم خردانی که در پی هتک شخصیت بانوان مسلمانند و با نگاه و زبان و گاه دست خود، متعرّض بانوان می شوند، مصون بمانند. قرآن کریم در آن آیه از پوششی به نام «جلباب» نام برده است که در عرف کنونی ما، بهترین و مناسبترین مصداق آن، همان «چادر» است و از همین رو است که علی رغم عدم انحصار حجاب شرعی در «چادر» از آن به عنوان بهترین و مناسبترین پوشش برای زنان مسلمان نام می بریم و بر آن تأکید داریم، بویژه در رنگ مشکی که علاوه بر ابهّت و متانت، رنگی جا افتاده و امری کاملاً پذیرفته شده در عرف اجتماعی و دینی ما می باشد. البته چنان که اشاره شد، زنان و دختران مسلمان از نقطه نظر شرعی، فقط موظف هستند پوشش لازم را داشته باشند و الزامی به استفاده از چادر ندارند و کسی نیز نمی تواند پوششهای کامل دیگر را اگر لباس شهرت و انگشت نما شدن و یا ویژه مردان نباشد، از نظر شرعی نمی تواند تخطئه کند ولی روشن است با الهام از آیه شریفه و با ویژگیهایی که چادر دارد، توصیه ما استفاده از این پوشش است که در عرف ما به عنوان نشانه ملّی بانوان ایرانی نیز به شمار می رود. کما اینکه اگر برخی اماکن مقدس و یا مؤسسات و محیطهای کاری یا آموزشی، نوع خاصی ازپوشش کامل را انتخاب کرده اند، طبعا باید به آن پایبند بود.
قرآن کریم در آن سوره خطاب به پیامبر(ص) می فرماید:
«یا ایّها النبی قُلْ لِازواجِکَ وَ بناتِکَ وَ نِساءِ المؤمنینَ یُدنینَ علیهنَّ مِنْ جَلابیبهنَّ ذلکَ أدنی أنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ و کان اللّه ُ غفورا رحیما؛(18)
ای پیامبر! به همسرانت و دخترانت و زنان مسلمانها بگو جلبابهایشان را بر خود فرو افکنند (و خود را با آن بپوشانند) آن کار برای اینکه شناخته شوند و آزار نبینند بهتر است، و خداوند بخشنده مهربان است.»
چنان که در آغاز اشاره شد، در آیه مورد بحث، در فرمان به پنهان ساختن زینت، دو
مورد استثنا شده است؛ یکی زینتهای آشکار که شرح آن گذشت و دیگری نمایان ساختن زینت برای دسته هایی از اشخاص که همان افراد محرم باشند. شرح و تفسیر استثنای دوم را که به طول می انجامد در قسمت بعد خواهیم آورد. ان شاءاللّه تعالی.
پی نوشتها:
1 ـ از جمله نگاه کن: مرآة العقول، علامه محمدباقر مجلسی، ج20، ص342. 2 ـ المیزان، ج15، ص111، در شرح آیه مورد بحث. 3 ـ کشّاف، ج3، ص61، در شرح آیه مورد بحث.
4 ـ وسائل الشیعه، ج14، ص146.5 ـ همان.6 ـ نگاه کن: نورالثقلین، ج3، ص592.7 ـ وسائل الشیعه، ج14، ص145.8 ـ تفسیر نمونه، ج14، ص439.9 ـ المالُ و البَنون زینةُ الحیاة الدنیا؛ سوره کهف، آیه46.
10 ـ انّا زیَّنّا السماءَ الدنیا بزینة الکواکب؛ سوره صافات، آیه 6. و نیز نگاه کن: سوره فصلت، آیه 12، و سوره ملک، آیه 5، و نیز سوره حجر، آیه 16 و سوره ق، آیه 5.11 ـ کشّاف، ج3، ص62.12 ـ سوره کهف، آیه 11.13 ـ کشاف، ج2، ص473.14 ـ امام(ع) ظاهرا نام کوچه را برده است ولی راوی به خاطر فراموشی یا علت دیگر، بازگو نکرده است. 15 ـ ظاهرا تردید بین استخوان و شیشه باید از راوی
نکات ادبی سوره نور. ادب پوشش