#نکات_ادبی_تفسیر_سوره_نور_ادب_پوشش
#قسمت_دوم
#شرح_تفصیلی
* وَ لا یُبْدینَ زینَتَهُنَّ الاّ ما ظَهَرَ مِنْها
«زینت» در زبان عربی معنایی گسترده تر از لفظ «زیور» که واژه ای فارسی است دارد. زیور، فقط به زینتهایی گفته می شود که جزء بدن شخص به شمار نمی رود، مانند انواع زیورهای طلایی و جواهر، ولی کلمه «زینت»، هم در چنین زیورهایی به کار می رود و هم به آرایشهایی گفته می شود که به بدن شخص متصل است و گویی جزئی از وی می باشد؛ همانند سرمه و خضاب. علاوه بر این، خود زیباییهای طبیعی هم زینت به شمار می رود، بنابراین شامل اندام زیبا و چشم نواز نیز می گردد. از این رو باید دید آیه شریفه که به زنان فرمان می دهد «زینت» خود را آشکار نسازند، آیا هر نوع زینت و زیبایی را، چه طبیعی و چه غیر آن، شامل می شود یا یک بخش را؟ پاسخ به این پرسش را در ادامه خواهیم آورد.

از طرف دیگر، در این آیه که زنان را از آشکار ساختن زینت خود باز می دارد، از این فرمان دو مورد استثنا شده است؛ یکی همین جمله «الاّ ما ظهر منها» و دیگری «الاّ لبعولتهنّ أو آبائهنّ او …». شرح استثنای دوم را بعدا پی خواهیم گرفت. در استثنای اول، آنچه از زینت را که خود به خود آشکار است، از حکم حرمت آشکارسازی زینت جدا می کند. بنابراین آیه به دو نوع زینت زن اشاره دارد؛ یک دسته که خود به خود نمایان است و دسته دیگر که نوعا پنهان است، مگر اینکه شخص به قصد بخواهد آنها را آشکار سازد و آیه آنان را از آن باز داشته است.

پرسش دوم که در واقع پرسش اصلی بحث می باشد، این است که زینت «نمایان» کدام است و زینت «پنهان» کدام؟ این سؤالی است که از گذشته، میان کسانی که در صدد شرح آیه برآمده اند و یا در فقه در مقام تمسک به آن بوده اند، منشأ اختلاف شده است.

بنابراین تا کنون روشن شد که آیه شریفه زنان مسلمان را به صورت کلی از نمایان ساختن زینت خود بازمی دارد (مستثنی منه) ولی پوشاندن زینتهای آشکار را لازم نمی داند (مستثنی). زینت نیز مفهومی روشن دارد؛ اگر مصادیق زینتهای آشکار ـ یعنی آنچه استثنا شده ـ مشخص گردد، قهرا مواردی از زینت که پوشاندن آن در مقابل نامحرمان واجب است (مقدار مستثنی منه) نیز معلوم خواهد شد. برای این کار چاره ای جز تعیین مصداق «زینت» در جمله نخست که «مستثنی منه» است نیست و با روشن شدن مصادیق آن، موارد زینت آشکار نیز معلوم خواهد شد، زیرا حتی با فرض اینکه استثنای مورد بحث از نوع استثنای «منقطع» باشد و نه «متصل» باز با توجه به ضمیر «منها» که به کلمه «زینت» برمی گردد، تعیین مصادیق زینت در هر دو جمله، مرتبط به هم می باشد.

مصادیق زینت
در تبیین مصادیق زینت سه نظر عمده وجود دارد:

1ـ مقصود از زینت، همان زینت و زیبایی طبیعی است که عبارت است از اندام زیبای زن.

2ـ منظور جای زینت است و اگر منعی وجود دارد مربوط به محلّ زینت و زیور است و گرنه نمایان ساختن خود زیورآلات همانند گوشواره و دست بند و بازوبند و نگاه به آنها، منعی ندارد. اگر سخن از پوشاندن زینت رفته، در واقع به خاطر تأکید و مبالغه در لزوم پوشاندن آن قسمتهای بدن است؛ همانند گردن، سر، گوش، ساق پا و بازو. به عبارت دیگر، از نگاه به خود زینت باز داشته است تا نشان دهد که نگاه به محل آنها شدیدتر است.(1) علامه طباطبایی این نظر را برگزیده است.(2)

3ـ مراد از زینت، خود زینت و زیورآلات است ولی نه به تنهایی، بلکه وقتی مورد استفاده قرار گرفته و روی بدن باشد. طبیعی است نمایان ساختن زیورآلات در چنین حالتی، نوعا همراه با آشکار ساختن اندامی است که به آنها آراسته شده است. زمخشری گفته است:

«زینتهای آشکار همانند انگشتر، حلقه، سرمه و حنا، مانعی ندارد که آشکار شود، اما زینتهای پنهان از قبیل دست بند، ساق بند، بازوبند، گردن بند، تاج، کمربند و گوشواره، باید پوشانده شود مگر در برابر کسانی که در ادامه آیه استثنا شده اند.»(3)

ارزیابی گفته ها:
در بررسی و ارزیابی هر یک از سه نظر یادشده، اگر به استناد ظاهر آیه، مقصود از زینت را خود زینت بدانیم و نه محلّ آن؛ و از سوی دیگر، آن را چنان که از برخی روایات برمی آید، به زینتهای مصنوعی چون زیورآلات، محدود سازیم، نتیجه می گیریم که پنهان ساختن زیورهایی چون گردن بند و بازوبند و گوشواره و کمربند از نگاه نامحرمان لازم است و مواردی چون انگشتر و سرمه و حنای دست و حتی النگو که نوعا و خود به خود نمایان است آشکار ماندن آن جایز است. ولی اگر یکی از دو نظر نخست را برگزینیم و مصداق زینت را عبارت از خود اندام زیبا و یا محل زینت بشماریم، آن وقت باید بگوییم منظور از «مستثنی» در جمله «الا ما ظهر منها» که پوشاندن آن واجب نیست، چهره و دو دست تا مچ است و بر اساس گفته ای دیگر، علاوه بر این دو، شامل قدمها تا مچ نیز می شود. روایاتی که می رساند منظور خود زینت است و در واقع مؤید گفته سوم است اینهاست:

1ـ حضرت امام صادق(ع) در تفسیر جمله «الا ما ظهر منها» فرمود:

«الزینة الظاهرة الکحل و الخاتم؛(4)

زینت آشکار، سرمه و انگشتری است.»

2ـ ابوبصیر از اصحاب امام صادق(ع) گفته است در باره این جمله خداوند عز و جل «و لا یبدین زینتهنّ الا ما ظهر منها» از آن حضرت پرسیدم؛ فرمود:

«الخاتمُ و المَسَکةُ و هی القُلْب؛(5)

انگشتری و مَسَکه که همان دست بند است.»